Thực hiện kế hoạch hoạt động năm 2020, Cuối tháng 9 đầu tháng năm 2020, Ban Dân tộc HĐND thành phố đã tổ chức giám sát chuyên đề về việc thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội các dân tộc thiểu số rất ít người giai đoạn 2016-2025 theo Quyết định số 2086/QĐ-TTg ngày 31/10/2016 của Thủ tướng Chính phủ, trên địa bàn thành phố Lào Cai năm 2019 và 2020. Ban đã tổ chức giám sát trực tiếp tại phòng Dân tộc thành phố và một số thôn, xã có liên quan.

Qua giám sát của Ban Dân tộc HĐND thành phố cho thấy, 2 năm (2019 – 2020) dân tộc rất ít người (Xa Phó) trên địa bàn thành phố (chủ yếu được thực hiện tại các thôn của xã Thống Nhất) được hưởng lợi trên 10 tỷ đồng, được tổ chức thực hiện các hạng mục: Đầu tư xây dựng cơ bản; hỗ trợ phát triển sản xuất; hỗ trợ bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc, nâng cao đời sống tinh thần cho đồng bào Xa Phó; thực hiện chính sách hỗ trợ về giáo dục, y tế. Trong đó vốn xây dựng cơ bản được đầu tư gần 8 tỷ đồng, để thực hiện xây dựng nhà truyền thống, nâng cấp công trình cấp nước sinh hoạt tập chung, xây dựng cầu, cống của các tuyến đường vào thôn có đông dân tộc Xa Phó sinh sống. Vốn hỗ trợ thực hiện các dự án phát triển sản xuất, dự án cấp 45 con bò, 22 con bê, 212 con dê, với số vốn gần 2 tỷ đồng, cho 155 hộ hưởng lợi. Hạng mục hỗ trợ bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc, nâng cao đời sống tinh thần cho đồng bào Xa Phó, được thực hiện các nội dung như: Tổ chức 04 lớp học tiếng dân tộc Xa Phó bằng hình thức truyền khẩu, cho 187 người tham dự; xây dựng đội văn nghệ để phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc Xa Phó, thu hút được 50 diễn viên, nghệ nhân tham gia; hỗ trợ 103 bộ quần áo nam, nữ của dân tộc Xa Phó để bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc; hỗ trợ các phụ trợ, đạo cụ (bộ trống dân tộc, đàn tứ tròn, chỗm chẹo, chập cheng, đàn bầu, thanh phách, đàn tính, quả nhạc, sáo trúc) cho diễn viên, nghệ nhân duy trì bản sắc văn hóa; đầu tư nội thất cho nhà văn hóa…Qua giám sát, Ban dân tộc HĐND thành phố đã khảng định, việc thực hiện chính sách theo Quyết định số 2086/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt đề án hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số rất ít người giai đoạn 2016-2025 được Ủy ban nhân dân thành phố phối kết hợp chỉ đạo thực hiện theo kế hoạch đề ra. Các hạng mục triển khai được thực hiện do 03 cơ quan đơn vị làm chủ đầu tư gồm: Ban Dân tộc tỉnh, phòng Dân tộc thành phố và Ủy ban nhân dân xã Thống Nhất. Các cơ quan, đơn vị làm chủ đầu tư đã chủ động phối hợp với trưởng thôn bản tuyên truyền vận động nhân dân nắm rõ về chính hỗ trợ cho người dân tộc thiểu số rất ít người và vận động nhân dân tham gia cùng thực hiện chính sách khá hiệu quả. Các cơ quan chủ đầu tư đã, đang triển khai thực hiện chính theo kế hoạch đề ra (các hạng mục xây dựng cơ bản đang triển khai thực hiện). Chính sách hỗ trợ người dân tộc thiểu số rất ít người để phát triển sản xuất, chủ yếu được thực hiện các dự án hỗ trợ con giống bò, giống dê; 100% hộ đồng bào dân tộc Xa Phó sống ở vùng đặc biệt khó khăn (cả hộ nghèo, cận nghèo, hộ không nghèo) đều nhận được con giống để chăn nuôi; quá trình cấp con giống bò và giống dê được các hộ trong thôn bình xét theo hướng hộ nghèo, cận nghèo được cấp giống bò, hộ khá hơn được cấp giống dê; các hộ thực hiện dự án được tập huấn kiến thức chăn nuôi, làm chuồng, trồng cỏ nên nhiều hộ được hỗ trợ con giống đã chăm sóc và con giống phát triển tốt, hứa hẹn tăng thu nhập khi con giống sinh con. Chính sách về duy trì bảo tồn văn hóa truyền thống của dân tộc Xa Phó, được triển khai thực hiện theo kế hoạch xây dựng; qua việc bảo tồn tiếng nói, trang phục, duy trì bản sắc văn hóa của đồng bào dân tộc Xa phó, đã tạo điều kiện cho người dân, đặc biệt là thế hệ trẻ hiểu và có kiến thức để bảo tồn bản sắc văn hóa của dân tộc mình. Từ việc thực hiện chính sách đã tạo điều kiện cho người dân tộc thiểu số rất ít người sống tại vùng khó khăn trên địa bàn thành phố Lào Cai được hưởng đầy đủ chính sách của Đảng, Nhà nước ban hành; người nghèo, cận nghèo và cả hộ không nghèo đều được hưởng chính sách đã thực hiện giảm nghèo bền vững; cải thiện và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho đồng bào; thực hiện được mục tiêu của Quyết định số 2086/QĐ-TTg là nhằm giảm dần sự chênh lệch về khoảng cách phát triển của dân tộc thiểu số rất ít người với các dân tộc khác trong vùng, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc trong vùng đồng bào các dân tộc thiểu số.

Bên cạnh kết quả đạt được, qua giám sát Ban Dân tộc HĐND thành phố cũng chỉ ra một số khó khăn, tồn tại trong việc thực hiện chính sách đó là: Dự án triển khai thực hiện năm 2019 về hỗ trợ phát triển sản xuất, hiệu quả chưa cao, theo phản ánh của người dân và báo cáo của Trưởng thôn, có 7/89 con bò, bê và 44/90 con dê, sau khi dự án cấp cho người dân nuôi đã bị chết. Nguyên nhân bò chết là do những con giống yếu, khó chăm sóc; nguyên nhân dê chết nhiều được người dân cho là do giống dê giống cấp là dê nuôi nhốt, vận chuyển xa, con giống bé, dê chuyển từ vùng xuôi lên chưa thích nghi với khí hậu ở địa phương; mặt khác một bộ phận người dân chưa có kỹ thuật chăn nuôi dê, chưa có chuồng chăn nuôi, chưa biết cách chăm sóc phòng chống dịch bệnh. Dự án hỗ trợ phát triển sản xuất năm 2020 đã phê duyệt mua dê giống đang đấu thầu, hỗ trợ làm chuồng đang hoàn thiện hồ sơ; triển khai tập huấn và thăm quan học tập mô hình đã ban hành kế hoạch, quyết định thành lập đoàn nhưng chưa thực hiện. Chính sách về duy trì bảo tồn văn hóa truyền thống của dân tộc Xa Phó (trang phục, tiếng nói, duy trì, bảo tồn văn hóa truyền thống dân tộc...), đã được Ban dân tộc tỉnh triển khai thực hiện, xong triển khai thực hiện trong thời gian ngắn, nên khó đánh giá về chất lượng, hiệu quả lâu dài. Trên địa bàn thành phố Lào Cai còn 02 thôn: thôn Nậm Rịa, xã hợp Thành và thôn Lào Lý xã Tả Phời, là thôn vùng đồng bào dân tộc Xa Phó sinh sống, đời sống của người dân còn nhiều khó khăn nhưng chưa được hỗ trợ đầu tư theo Quyết định 2086/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ.

Qua giám sát, Ban đã kiến nghị Phòng Dân tộc thành phố rà soát tổng hợp trình Ban dân tộc tỉnh xem xét trình Ủy ban dân tộc bổ sung thôn Nậm Rịa, xã hợp Thành, thôn Lào Lý xã Tả Phời vào thôn có đông đồng bào dân tộc thiểu số rất ít người sinh sống, để người dân được hưởng lợi theo Quyết định số 2086/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ trong giai đoạn 2021 – 2025; đề nghị Ban dân tộc thành phố và Ủy ban nhân dân xã Thống Nhất, tiếp tục thực hiện tốt công tác tuyên truyền vận động nâng cao nhận thức của nhân dân chấp hành tốt các chủ trương chính sách của Đảng, Pháp luật của Nhà nước, sáng tạo, chủ động trong lao động sản xuất, hạn chế tư tưởng trông chờ, ỷ lại váo chính sách hỗ trợ của Nhà nước. Quan tâm thành lập tổ quản lý, vận hành công trình cấp nước sau đầu tư bàn giao đưa vào sử dụng, đảm bảo công trình sử dụng lâu dài; củng cố mạng lưới khuyên nông xã, thú y thôn bản, hướng dẫn nhân dân chăm sóc phòng bệnh cho đàn bò, đàn dê được dự án cấp, tạo thành vùng chăn nuôi gia súc hàng hóa, cho thu nhập ổn định từng bước nâng cao đời sống cho đồng bào. Vận động đồng bào tích cực luyện tập, duy trì hoạt động của đội văn nghệ bản sắc của đồng bào Xa Phó, sử dụng có hiệu quả các đạo cụ, trang phục đã được đầu tư của dự án, thực hiện có hiệu quả việc bảo tồn và phát huy giá trị bản sắc văn hóa của dân tộc Xa Phó tại địa phương.